एससीओ सम्मेलनः चीन, रूस र भारतबीच रणनीतिक सम्वादको नयाँ चरण

चीन । चीनका राष्ट्रपति सी जिनपिङको निमन्त्रणामा रूसी राष्ट्रपति भ्लादिमिर पुटिन र भारतीय प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदीसहित युरेशियाली क्षेत्रका करिब २० देशका शीर्ष नेताहरू चीनको तियानजिन सहरमा आयोजित शिखर सम्मेलनमा सहभागी भएका छन् ।

शाङ्घाई सहयोग सङ्गठन (एससीओ) अन्तर्गत आयोजित यो सम्मेलन सोमबारसम्म जारी रहनेछ । सम्मेलनको सुरक्षालाई मध्यनजर गर्दै तियानजिनमा उच्च सतर्कता अपनाइएको छ । केही दिनपछि राजधानी बेइजिङमा दोस्रो विश्वयुद्धको समाप्तिको ८०औँ वार्षिक उत्सवमा आयोजना हुने भव्य सैन्य परेडलाई समेत दृष्टिगत गर्दै, सम्मेलनलाई विशेष महत्वका साथ हेरिएको छ ।

शाङ्घाई सहयोग सङ्गठनमा चीन, भारत, रूस, पाकिस्तान, इरान, कजाखस्तान, किर्गिस्तान, ताजिकिस्तान, उज्बेकिस्तान र बेलारुस स्थायी सदस्य रहेका छन्, भने १६ अन्य देशहरू पर्यवेक्षक  साझेदारका रूपमा आबद्ध छन् ।

रूसी राष्ट्रपति पुटिन आइतबार उच्चस्तरीय सरकारी तथा व्यापारिक प्रतिनिधिमण्डलसहित थिआन्जिन पुग्नु भएको हो ।  सम्मेलनका क्रममा राष्ट्रपति सी जिनपिङले माल्दिभ्स, अजरबैजान, किर्गिस्तान तथा बेलारुसका राष्ट्रपति अलेक्जेन्डर लुकाशेन्कोसहित विभिन्न मुलुकका नेताहरूसँग द्विपक्षीय भेटवार्ता गरेका थिए । चिनियाँ समाचार संस्था सिन्ह्वाका अनुसार राष्ट्रपति सीले भारतीय प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदीसँग पनि सौहार्दपूर्ण वातावरणमा छलफल गरेका छन् ।

क्षेत्रीय समन्वय र नयाँ विश्व व्यवस्था निर्माणतर्फ छलफल

चीन र रूसले यस सङ्गठनलाई बहुध्रुवीय विश्व व्यवस्थाको विकल्पको रूपमा अघि सार्दै आएका छन् । यसपटकको सम्मेलन अमेरिकी राष्ट्रपति डोनाल्ड ट्रम्प पुनः पदस्थापन भएपछिको पहिलो एससीओ बैठक हो, जसले पनि यसलाई विशेष महत्व दिएको छ । राष्ट्रपति पुटिनले सम्मेलनअघि चिनियाँ सञ्चारमाध्यमलाई दिएको अन्तर्वार्तामा उनले भने, “यो बैठकले साझा युरेशियाली क्षेत्रको एकता सुदृढ गर्न तथा वर्तमान चुनौती र खतराहरूको सामना गर्न संगठनलाई अझ प्रभावकारी बनाउनेछ ।”

विश्लेषकहरूका अनुसार, चीन र रूसले एससीओजस्ता क्षेत्रीय मञ्चमार्फत अन्तर्राष्ट्रिय सन्तुलनको पक्षमा नयाँ पहल गर्ने प्रयास गरिरहेका छन् । यस्ता मञ्चहरूमा सहभागिताका माध्यमबाट विकासोन्मुख र गैरपश्चिमी मुलुकहरूलाई सहभागी गराई समावेशी विश्व संरचनाको परिकल्पना गरिएको बताइएको छ ।

व्यापक सहभागिता र कूटनीतिक सन्देश

यस सम्मेलनमा इरानका राष्ट्रपति मासुद पेजेश्कियन, तर्कीएका राष्ट्रपति रेचेप तैयप एर्दोआन लगायत धेरै देशका प्रमुखहरूको उपस्थिति रहेको छ । विश्लेषकहरूको भनाइमा, यस्तो उच्चस्तरीय सहभागिताले एससीओको बढ्दो प्रभाव र चीनको कूटनीतिक सक्रियतालाई प्रष्ट पार्दछ ।

एशिया समाज नीति संस्थानकी विश्लेषक लिज्जी लीका अनुसार,“चीनले एससीओलाई सार्वभौमिकता, आन्तरिक मामिलामा हस्तक्षेप नगर्ने नीति तथा बहुध्रुवीयता जस्ता सिद्धान्तमा आधारित मञ्चको रूपमा प्रस्तुत गर्दै आएको छ ।”

आपसी छलफल

शनिबार राष्ट्रपति शीले कम्बोडियाका प्रधानमन्त्री हुन मानेतसँग पनि शिष्टाचार भेटवार्ता गरेका छन् । आगामी दिनहरूमा राष्ट्रपति पुटिनले तर्कीए र इरानका राष्ट्रप्रमुखहरूसँग युक्रेन युद्ध र इरानी आणविक कार्यक्रमबारे छलफल गर्नुहुने कार्यक्रम रहेको छ ।

जापानस्थित सोका विश्वविद्यालयका प्राध्यापक लिम ताई वेइका अनुसार,“रूसका लागि एससीओजस्ता क्षेत्रीय मञ्चहरू विश्व राजनीतिमा भूमिका बढाउने अवसर हुन् । साथै, चीनजस्तो ठूलो अर्थतन्त्रको साथ पाउन पुटिन इच्छुक छन् ।”

भारतका प्रधानमन्त्री मोदी शनिबार चीन पुगेका छन् । यो सन् २०१८ यता उनको पहिलो चीन भ्रमण हो । केही दिनअघि अमेरिकाले भारतले रूसी तेल खरिद गरेको विषयलाई लिएर भारतीय सामानमाथि आयात शुल्क बढाएको थियो, जसले भारत–अमेरिका व्यापार सम्बन्धमा असर पारेको बताइन्छ ।

भारत र चीन विश्वका दुई सबैभन्दा जनसङ्ख्या भएका मुलुकहरू हुन्, जसबीच दक्षिण एशियाली क्षेत्रमा प्रभाव जमाउने प्रतिस्पर्धा रहँदै आएको छ । सन् २०२० मा दुवै मुलुकबीच सीमामा झडप भएको थियो । यद्यपि, गत वर्ष अक्टोबरमा रुसमा आयोजित सम्मेलनमा प्रधानमन्त्री मोदी र राष्ट्रपति सी बीचको भेटपछि द्विपक्षीय सम्बन्धमा केही सहजता देखिएको थियो ।

चिनियाँ सञ्चार माध्यमद्वारा सार्वजनिक गरिएको बेइजिङ परेडको सहभागीहरूको सूचीमा प्रधानमन्त्री मोदीको नाम उल्लेख गरिएको छैन । तर, म्यान्माका सैनिक शासन प्रमुख मिन आङ हलाइङ र उत्तर कोरियाका नेता किम जोङ उनको सहभागिता उल्लेख गरिएको छ ।