काठमाडौँ । काठमाडौँ महानगरपालिकाले फोहोर व्यवस्थापनको नयाँ कार्यविधि तयार गरेको छ । महानगरको सम्पूर्ण क्षेत्रको फोहोर संकलनको जिम्मेवारी आफैँले लिनेगरी महानगरको नगरसभाले यस सम्बन्धी कार्यविधि स्वीकृत गरेको हो ।

फोहोर वर्गिकरण गरेर स्रोतबाटै उत्पादन घटाउने, फोहोर व्यवस्थापनको शुल्क निजी क्षेत्रलाई उठाउन नदिने, फोहोर व्यवस्थापन गरेबापत जनाताले तिर्ने महसुल घटाउने र फोहोर स्थानान्तरणको निश्चित भुगोल छुट्टयाउने लगायतका परिस्कृत व्यवस्थासहित महानगरले नयाँ कार्यविधि बनाएको हो । 

कार्यपालिकाबाट स्वीकृत भएर प्रमाणिकरणको चरणमा रहेको नयाँ कार्यविधि जारी भएपछि फोहोर व्यवस्थापनको नयाँ नियम कार्यन्वयनमा आउने छ । 

महानगरका मेयर बालेन्द्र शाहका भौतिक पूर्वाधार सल्लाहकार सुनिल लम्सालका अनुसार २०६९ मा बनाईएको अधुरो कार्यविधिलाई विस्थापन गर्न बनाइएको नयाँ कार्यविधिले काठमाडौँको फोहोर व्यवस्थापनको समस्यालाई दिर्घकालिन समाधान दिनेछ । 

नयाँ कार्यविधिले स्रोतबाटै फोहोर वर्गिकरणलाई कडाईका साथ कार्यान्वयन गराउने उनले दाबी गरे । 

यस्तो कार्यबाट व्यवस्थापन गर्न पर्ने फोहोरमै कमी आउने छ भने फोहोरका लागि जनताले तिर्नुपर्ने शुल्क नै न्युन हुनेछ । ‘नयाँ कार्यविधिले पहिला भन्दा फोहोरको मात्रा नै घट्ने छ भने यसबाट फोहोर व्यवस्थापनको चुनौती समेत घटेर जानेछ । फोहोरको वर्गिकरणको लाभ जनताले नै पाउने छन्,’ लम्सालले सिधाकुरासँग भने । 

हाल महानगरको १२ वटा वडाको फोहोर महानगरले र २० वटा वडाको फोहोर निजी क्षेत्रले शुल्क लिएर व्यवस्थापन गरिरहेका छन् । 

नयाँ कार्यविधि कार्यान्वयनमा आएपछि अब महानगरको फोहोर व्यवस्थापनको सम्पूर्ण जिम्मेवारी महानगरले लिनेछ भने स्थानान्तरण केन्द्रबाट डम्पिङ साइटसम्म पु¥याउन मात्रै निजी क्षेत्रलाई प्रतिस्पर्धाबाट संलग्न गराईनेछ । ‘उपभोक्ताबाट फोहोरको शुल्क अब निजी क्षेत्रबाट मनोमानी रुपमा लिने कार्यलाई निषेध गरिएको छ ,’ लम्सालले भने । फोहोर व्यवस्थापनमा अहिले उपभोक्ताले तिरेको महशुल बाहेक महानगरले थप ८० करोड हाराहारी वार्षिक रुपमा खर्चिदै आएको छ । निजी क्षेत्रका फोहोर व्यवस्थापकले उपभोक्ताबाट उठाउने रकमको कुनै हिसाब नै छैन । तर, अब नयाँ कार्यविधिपछि करिब डेढ अर्ब रुपैयाँ महानगरले  खर्च गरे जनताले फोहोर व्यवस्थापनमा कुनै शुल्क तिर्न नपर्ने अवस्था आउने देखिएको छ । 

‘जनतालाई फोहोर व्यवस्थापन गरेबापत पैसा नलिनेकी भन्ने बहस पनि महानगरमा भइरहेको छ, तर यो विशुद्ध राजनीतिक कुरा हो’ लम्सालले भने । 

फोहोर व्यवस्थापनका लागि महानगरमा ७ क्लस्टर

फोहोर संकलनका लागि महानगरले ७ वटा क्लस्टरमा महानगरलाई विभाजन गरेको छ । हरेक क्लस्टरमा एक तोकिएको वडामा फोहोर संकलन र स्थानान्तरणका लागि केन्द्र हुनेछ । महानगरका अनुसार टोल तथा घरहरुबाट उठाइने फोहोर क्लस्टर अनुसारको निश्चित केन्द्रमा पु¥याइएपछि व्यवस्थापन केन्द्रमा पठाइने महानगरको योजना छ । 

महानगरले वडा नम्बर १ देखि ७ सम्मको क्षेत्रफललाई क्लस्टर एक भनेको छ । यसको फोहोर स्थानान्तरणको सम्भावित केन्द्र वडा नम्बर ७ मा तोक्ने तयारी छ । वडा हरु १०, ११, २८, २९ र ३० लाई क्लस्टर २ भनिएको छ । यी वडाको फोहोर स्थानान्तरणको केन्द्र ११ वडा प्रस्ताव गरिएको छ । क्लस्टर ३ अन्तर्गत वडा नम्बर ६, ८ र ९ पर्नेछ । यहाँको फोहोर स्थानान्तरण केन्द्र वडा नम्बर ६ मा प्रस्ताव गरिएको छ । 

वडाहरु १६, १७ र २६ क्लस्टर ४ अन्तर्गत पर्नेछ । यसको स्थानान्तरण केन्द्र वडा नम्बर १६ मा प्रस्ताव गरिएको छ । क्लस्टर ५ मा वडाहरु १३, १४ र १५ पर्नेछन् । यो क्षेत्रको फोहोर स्थानान्तरण केन्द्र १४ मा रहने प्रस्ताव गरिएको छ । क्लस्टर ६ मा वडा ३१ र ३२ राखिएको छ । यहाँको फोहोर स्थानान्तरणको केन्द्र ३१ प्रस्ताव गरिएको छ । 

यस्तै क्लस्टर ७ मा वडा १२, १८, १९, २०, २१, २२, २३, २४, २५ र २६ पर्नेछ । यसको स्थानान्तरण केन्द्र हाल कायम रहेको वडा १२ मै रहनेछ । हरेक क्लस्टरको स्थानान्तरण केन्द्रबाट फोहोर डम्पिङ साइटमा पठाइनेछ । 

फोहोरमा निजी क्षेत्रको मनोमानी अन्त्य

अहिले महानगरभित्रको फोहोरको सबै भन्दा ठूलो हिस्सा निजी क्षेत्रबाट व्यवस्थापन भइरहेको छ । ३२ मध्ये १२ वडाको फोहोर मात्रै महानगरले उठाउँछ । अब भने सबै वडाको फोहोर महानगरले उठाउने कार्यविधिमा उल्लेख छ । जसका कारण फोहोर व्यवस्थापनको मनपरी शुल्क लिने परिपाटी अन्त्य हुनेछ । महानगर आफैँले शुल्क उठाएर वा निशुल्क नै जनताका घरको फोहोर उठाउन सक्ने कार्यविधिमा उल्लेख छ । 

महानगरको आफैँले संकलन गरेको फोहोर डम्पिङ साइट क्षेत्रमा ढुवानीका लागि मात्रै निजी क्षेत्रलाई ठेक्का प्रक्रियामार्फत सहभागी गराईने लम्सालले जानकारी दिए ।

फोहोरको शुल्क ४०० देखि ५० हजारसम्म 

नयाँ कार्यविधिसँगै महानगरले फोहार व्यवस्थापनका लागि नयाँ शुल्क पनि तय गरेको छ । पारित भइसकेको नयाँ शुल्क सार्वजनिक नभए पनि सिधाकुरालाई प्रस्तावित फोहोरको मासिक शुल्कको महानगरको प्रस्ताव उपलब्ध छ । 

जसअनुसार मासिक ४ सय रुपैयाँ न्यूनतम् रुपैयाँबाट सुरु भएर मासिक ५० हजार रुपैयाँसम्म शुल्क तोकिएको छ । यो निजी घरदेखि तारे होटलसम्मको फोहोर व्यवस्थापनको शुल्क हो । 

महानगरका अनुसार यो शुल्क हाल कायम निजी क्षेत्रले मासिक उठाइरहेको भन्दा न्यून हो । यद्यपी यसलाई निशुल्क गर्नेबारे पनि महानगरमा छलफल भइरहेको बताइएको छ । 

महानगरले घरको फोहोर घरमै व्यवस्थापन गर्ने उपभोक्तालाई मासिक शुल्कमा ३३ प्रतिशतसम्म सहुलियत दिएर कम मात्रामा फोहोर उत्पादन गर्न प्रोत्साहन गर्ने नीति कार्यविधिमा लिएको छ ।

महानगरले सामान्य ४ जनासम्म बस्ने घरको फोहोर व्यवस्थापनको शुल्क ४ सय रुपैयाँ न्यूनतम् प्रस्ताव गरेको छ । एक तला वा ४ कोठाभन्दा बढी भएमा प्रतिकोठा थप ५० रुपैयाँ शुल्क थपिन्छ भने एक परिवार भन्दा धेरै परिवार बस्ने घरमा प्रति भान्सा एक सय रुपैयाँ थप शुल्क लाग्छ । 

कस्मेटिक, पत्रिका, लत्ताकपडा, पसल आदि ब्यवसाय गर्नेका लागि १०० स्क्वायर फिटसम्म १५० रुपैयाँ मासिक शुल्क लाग्छ । किराना , खाद्यान्न, फेन्सी पसल  आदि व्यवसायका लागि १०० स्क्वायर फिटसम्म २ सय रुपैयाँ शुल्क प्रस्ताव गरिएको छ । यस्तै व्यवसाय तर १०० स्क्वायर फिट भन्दा ठुलो भएमा १५० देखि ३०० रुपैयाँसम्म शुल्क लाग्न सक्छ । चिया, कफि, केक तथा बेकरी पसल  ब्यवसाय गर्नेका लागि १०० स्क्वायर फिट भन्दा सानो भए १५० रुपैयाँ र यो भन्दा ठूलो भए २ सय रुपैयाँ शुल्क प्रस्ताव गरिएको छ । यस्तै, तारे होटललाई प्रतितारा १० हजार रुपैयाँबाट मासिक फोहोरको शुल्क लाग्न सक्छ । यस्तो शुल्कअनुसार पाँच तारे होटलले एक महिनामा फोहोर व्यवस्थापनको कम्तिमा ५० हजार रुपैयाँ शुल्क तिर्नुपर्ने हुनसक्छ ।

काठमाडौं महानगरबाट मात्रै दैनिक ११ सय टन फोहोर उत्पादन हुने अनुमान छ । फोहोरमैला व्यवस्थापन संघ नेपालकाअनुसार काठमाडौँ उपत्यकामा भण्डै ४ दर्जन निजी क्षेत्रका कम्पनीहरुले फोहोरमैला व्यवस्थापन गर्दै आइरहेका छन् । उनीहरुको सामान्य घरहरुबाट न्यूनतम् ३ सय ५० रुपैयाँका दरले फोहोर व्यवस्थापनको शुल्क लिइरहेको दाबी गरेका छन् ।