चेतावनी सन्देशरहित विदेशी ‘आइकस’ चुरोट सेवन सिकाउन भव्य आउटलेट, अवैध व्यापारमा प्रशासन मौन

काठमाडौँ । जगदम्बा ओभरसिज प्रालिले अवैध चुरोटको बिक्री वितरण गरिरहेको पाइएको छ ।

सुर्तिजन्य पदार्थ (नियन्त्रण र नियमन) गर्ने ऐन २०६८ लाई छलेर सो कम्पनीले ‘आइकस’ नामक चुरोटको बिक्री गरिरहेको पाइएको हो । सो बारे नियामक निकायमा उजुरी परे पनि कुनै कारबाही भने भएको छैन् ।  

जगदम्बा ओभरसिज व्यापारिक घराना शङ्कर ग्रुप अन्तर्गतको चुरोट आयत गरेर बिक्री गर्न खोलिएको कम्पनी हो । सो कम्पनीले ललितपुरको झम्सिखेलस्थित इन्टरनेश्नल क्लबमा गत वैशाखदेखि फिलिप मोरिस इन्टरनेश्नल नामक अन्तराष्ट्रिय सुर्तिजन्य पदार्थ उत्पादन गर्ने कम्पनीको 'आइकस फ्ल्यागसीप स्टोर' सञ्चालनमा ल्याएको थियो ।

चुरोटको खिल्लीसरह नै स्वास्थ्यमा प्रतिकुल प्रभाव पार्ने यस्तो प्रकारको चुरोटमा स्वास्थ्य हानिकारक जनचेतनामूलक सूचना भने उल्लेख छैन् । 

सुर्तीयुक्त खिल्लीमा उपलब्ध हुने यस्तो चुरोटलाई ‘आइकस इलुमा’ नामक उपकरणमा तताएर सेवन गर्ने गरिन्छ । यद्यपि आगो सल्काउन नपर्ने भएकाले यसलाई बिक्रेताले विद्युतीय चुरोटको रुपमा प्रचार गरेको छ । तर, यसका उत्पादकले यो चुरोटलाई सुर्तिजन्य पदार्थ नै मानेको छ। 

अवैध चुरोटको तडकभडकपूर्ण प्रचार     

कम्पनीले यो वर्षको सुरुवातमै ललितपुरको झम्सिखेलमा एउटा स्टोर सञ्चालनमा ल्यायो । कुनै टेलिकम कम्पनीको स्टल जस्तै लाग्ने चुरोटको बिक्री केन्द्र झकिझकाउ र आकर्षक छ । 

इन्टरनेश्नल क्लबको ग्राउन्ड फ्लोरको एउटा ब्लकमा रहेको उक्त चुरोट बिक्री केन्द्र धूम्रपान सेवनका लागि प्रेरित गर्ने किसिमले सजाइएको छ ।

कुनै पनि व्यक्ति सो स्टोरमा प्रवेश गर्ने बित्तिक्कै चुरोट सेवन गर्न सिकाउन ग्राहक सेवा केन्द्रका युवतीहरू आइपुग्छन् र प्रेरित गर्छन् । 'आइकस चुरोट भेप होइन ।'

'यो ‘हिट नट बर्न’ अर्थात दहन नगरी श्वासले तान्ने र धुवाँ सेवन गर्ने उद्देश्यले बनाइएको सुर्तिजन्य टोबाको स्टीक हो ।' स्टारकी बिक्रेता युवतीले पनि सिधाकुरासँग कुरा गर्दै सो सुर्तिजन्य पदार्थ भेप नभएको स्वीकार गरिन । 

पटक पटक उजुरी तर प्रशासन मौन 

नेपालको कानुनले धूम्रपानजन्य सामाग्रीको प्रयोगका लागि उत्प्रेरित गर्न नपाइने व्यवस्था गरेको छ । चुरोटजन्य पदार्थका कारण हुनसक्ने स्वास्थ्य जोखिमका कारण यसको प्रयोग निरुत्साहित गर्न सुर्तिजन्य पदार्थको बट्टा, र्यापर्स, प्याकेट तथा पार्सलको प्याकेजिङ र लेबलको बाहिरी भागको ९० प्रतिशत भागमा सुर्तिजन्य पदार्थ स्वास्थ्यका लागि हानिकारक छ भन्ने जनचेतनामुलक सन्देश र चित्र टाँस गर्नुपर्छ । 

सूर्तिजन्य पदार्थ (नियन्त्रण र नियमन) ऐन,२०६८ को दफा ९ (१) र सुर्तिजन्य पदार्थको बट्टा प्याकेट, र्यापर्स, पेटी तथा पार्सल प्याकेजिङमा चेतावनीमुलक सन्देश तथा चित्र अङ्कित गर्ने निर्देशिका २०७१ को नियम ४ मा यस्तो व्यवस्था गरिएको छ । 

यदी कसैले यस्तो व्यवस्थाको बर्खिलाप हुने गरी काम गरेको पाइएमा सो ऐनको दफा ११ (७) र दफा १७ (५) (ख) मा कारबाहीको व्यवस्था छ । जसले ऐन विपरितको सुर्तिजन्य पदार्थ जफत गरी ५० हजारसम्म जरिवाना गर्नुपर्छ ।  तर, जगदम्बा ओभरसिजले यि सबै नियमहरु उलङ्घन गरेको छ । आफूले नियम मानेको देखाउन कम्पनीले टाइप गरेको कागज काटेर धुम्रपान निषेध र १८ वर्षभन्दा माथिका लागि मात्रै प्रवेशको अनुमति सूचना टाँस गरेको स्टोरमा देखिन्छ । 

अवैध धुम्रपान बिक्रिको स्टलबारे पटक पटक जिल्ला प्रशासन कार्यालय ललितपुरमा यसअघि उजुरी परेको थियो ।  ती उजुरीहरु सिधाकुरालाई पनि प्राप्त भएका छन् । ती उजुरीहरुमा जगदम्बा ओभरसिजले धुम्रपानजन्य सामाग्रीको बिक्रिमा सरकारको नियम नमानेको उल्लेख छ ।

यस्तो कार्य गर्ने कम्पनीलाई तत्काल कारबाही गर्न अधिकारकर्मीहरुले माग गरेका छन् । तर, आयातकर्ता कम्पनीले भने अवैध चुरोटको बिक्री विस्तार गर्दै लगेको छ ।

यस विषयमा जगदम्बा ओभरसिजसँग कुरा गर्न खोज्दा उनीहरु सम्पर्कमा आएनन् । आउटलेटमा भेटिएका कर्मचारीहरुले यस विषयमा आफूहरुलाई थाहा नहुने भन्दै पन्छिए । 

यता उजुरी लिएर पनि कुनै कारबाही नगरी बसेको ललितपर जिल्ला प्रशासनले भने सिधाकुराको जिज्ञासापछि अब ध्यान दिने बताएको छ । दशैँ लक्षित बजार अनुगमन सुरु भएको र अब सो स्टोरमा कानुन पालना भए नभएको हेरिने ललितपुरकी सहायक प्रमुख जिल्ला अधिकारी कल्पना घिमिरे नेपालले सिधाकुरालाई बताइन् । ‘हामीले अब दशैँ लक्षित बजार अनुगमन सुरु गरेका छौँ । यो विषय जानकारीमा भयो । हामी हेर्छौँ,’ सहायक प्रमुख जिल्ला अधिकारी नेपालले भनिन् । 

सो कम्पनीले यस अवधिमा कति मात्रामा यस्ता चुरोट बिक्री गर्यो भन्ने अझै खुलेको छैन् । भन्सार विभागको तथ्याङ्कअनुसार चालु आर्थिक वर्षको साउन महिनामा मात्रै नेपालमा चुरोट र सुर्तिजन्य वस्तु आयातमा १३ करोड ४३ लाख रुपैयाँ खर्च भएको छ । सुर्तिजन्य पदार्थ नियमन तथा नियन्त्रण ऐनले मापदण्ड नपुगेको चुरोटजन्य पदार्थ आयात गर्न समेत निषेध गरेको छ ।